Kanserli Hastalarda Diyet ve Besin Takviyesi

Kanserli Hastalarda Diyet ve Besin Takviyesi

İyi beslenme, sağlık koruma, kilo yönetimi ve hastalıklardan iyileşme süreçlerinde kritik bir rol oynar. Sağlıklı bir beslenme düzeni, gereken vitamin ve minerallerin yeterli seviyede alınmasını sağlamalıdır. Bu sebeple birçok sağlıklı birey, vitamin ve mineral takviyeleri ile sağlıklarını destekleyeceğine inanmaktadır. Kanser hastaları için ise beslenme takviyeleri daha büyük bir önem taşır; bu hastalar, en iyi şekilde beslenmeyi ve kanser tedavilerine dayanıklılıklarını artırabilecek, ayrıca kanserin tekrarlama riskini azaltabilecek takviyeler kullanmayı tercih edebilirler. Ancak, vitamin ve mineral takviyeleri her zaman faydalı olmayabilir ve bazı durumlarda zararlı etkiler de gösterebilir. Bu yüzden, onkologlar, diyetisyenler ve diğer sağlık hizmeti sağlayıcılarının, hastalarını yeterli beslenme, kilo kontrolü ve takviyelerin potansiyel fayda ve riskleri hakkında doğru bilgilendirebilmeleri için kaliteli rehberlere erişimleri olması gerekmektedir.

Kilo kaybı, tanı anında ve kanser tedavisi sürecinde sıkça karşılaşılan bir sorundur ve özellikle kanserden kurtulanlarda görülen kilo alımı, sonuçları olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle, kanser tanısı konulduğu andan itibaren, tedavi süreci boyunca ve sonrasında devam eden hayatta kalma bakımı kapsamında, hastaların beslenme alımını ve kilo değişikliklerini düzenli olarak izlemek önerilmektedir. Avrupa Parenteral ve Enteral Beslenme Derneği, kanser hastaları için günlük 1 g/kg protein ve 25-30 kcal/kg kalori alımını tavsiye etmektedir ve gerektiğinde bu miktar günlük 1.5 g/kg'a kadar artırılabilir. İştah kaybı gibi zorluklar nedeniyle, sağlıklı bir diyeti yeterli miktarda oral olarak almak güçleşebilir. Bu durumda bir diyetisyen, hastanın özel ihtiyaçlarına uygun bir diyet planı oluşturmak için danışılabilir. Ayrıca, kilo kaybının yalnızca yetersiz beslenmenin bir sonucu olmadığı, altında yatan kanser, kanser tedavileri veya ağrı, bulantı/kusma, tat veya koku bozuklukları gibi tıbbi sebepler olabileceği hastalar ve aileleri ile görüşülmelidir. Depresyon veya bağırsak problemleri gibi durumlar da iştahsızlık ve kilo kaybına yol açabilir ve bu nedenlerin ele alınması, oral alımı ve kiloyu iyileştirebilir.

Bazı hastalarda iştahı artırma potansiyeline sahip olan, ancak istenmeyen yan etkiler içerebilecek ve her zaman uzun vadeli sonuçları iyileştirmeyebilecek iştah uyarıcılar üzerine tartışmalar devam etmektedir. Megestrol asetat gibi yaygın kullanılan iştah uyarıcıları ve kortikosteroidler benzer yararlar sağlayabilir, ancak kortikosteroidler genellikle daha yüksek toksisite riskine sahiptir. Son zamanlarda, kemoterapiye bağlı bulantıyı önleme veya tedavi etme konusunda bir alternatif olarak olanzapin kullanımı artmaktadır. Ayrıca, yapılan randomize bir çalışmada düşük doz olanzapinin plaseboya göre önemli ölçüde daha fazla hastada iştah ve kilo artışı sağladığı gözlemlenmiştir. Bu bağlamda, düşük doz olanzapin, antiemetik özelliklerinin yanı sıra iştah ve kilo artışını destekleyerek birçok hasta için güvenli ve etkili bir seçenek olabilir.

Beslenme takviyesi, kilo kaybını önlemek veya azaltmak amacıyla uygulanan bir yöntemdir. Kilo kaybıyla mücadelede kalori ve protein açısından zengin oral takviyeler yararlı olabilir. Bazı durumlarda, beslenme desteği enteral yollarla, örneğin bir besleme tüpü veya perkütan endoskopik gastrostomi tüpü kullanılarak sağlanabilir; ancak parenteral beslenme genellikle belirli durumlar dışında sınırlı bir role sahiptir. Ayrıca, beslenme takviyesi yaşamın son dönemlerinde veya palyatif bakım ortamlarında her zaman faydalı olmayabilir. Beslenme takviyesine ek olarak, düzenli fiziksel aktivite de yağsız kas kütlesini ve kas gücünü korumada etkili olabilir.

Kanserden kurtulanlarda aşırı kilo alımı ve metabolik sendrom gibi durumlar zararlı etkilere neden olabilir. Özellikle meme ve mide kanseri öyküsü olan hastalarda obezite, kanserin tekrarlama riskini artırabilir ve hayatta kalma süresini kısaltabilir. Bu nedenle kanserden kurtulanlar, mümkün olduğunca normal vücut ağırlığını sürdürmeli, aktif bir yaşam tarzı benimsemeli; sebzeler, meyveler ve tam tahıllarla zengin, doymuş yağ, kırmızı et ve alkol içeriği düşük bir diyeti tercih etmelidir. Ancak, araştırmalar kilo kontrolü için ketojenik diyet gibi belirli bir diyet önermemektedirler, çünkü ketojenik diyetin kanser hastaları üzerindeki etkileri ve yaşam kalitesini iyileştirme konusunda büyük kanıt eksikliği vardır.

Yüksek doz vitamin takviyesinin faydaları, rastgele yapılan deneysel çalışmalarda kesin olarak gösterilememiştir. Uzmanlar, bazı olumlu bulgulara dayanarak uzun zincirli N-3 yağ asitleri veya balık yağı kullanımını önerse de, sistemik bir inceleme kanser kaşeksisinde bu ürünlerin belirgin bir etkisi olmadığını ortaya koymuştur. Vitamin ve mineral alımının dengeli bir diyet ile sağlanması önemli olmakla birlikte, düzenli vitamin ve mineral takviyeleri, yetersiz beslenme alımı olan veya malabsorpsiyon sorunları yaşayan hastalar haricinde açık bir fayda sunmamaktadır. Ayrıca, beta karoten ve E vitamini takviyesi üzerine yapılan çalışmalar, bu takviyelerin bazen zararlı olabileceğini ve hatta akciğer kanseri ve prostat kanseri insidansını artırabileceğini göstermiştir.

Kanserden kurtulanlarda obezite ve metabolik sendromun hafifletilmesi için kişiselleştirilmiş egzersiz programları, davranışsal müdahaleler ve yeni farmakolojik yöntemler gibi çeşitli kilo kontrol stratejileri büyük önem taşımaktadır. Diyet ve kilo kontrol müdahalelerinin etkinliğini değerlendirirken, kanser tekrarlama oranları, sağkalım süresi ve sağlıkla ilgili yaşam kalitesi gibi sonuçları göz önünde bulundurmak ve müdahalenin uzun vadeli etkilerini belirlemek kritik öneme sahiptir.

Her kanser hastasının durumu ve beslenme ihtiyaçları farklıdır. Tedavi boyunca kişiye özel bir beslenme planı hazırlamak adına bir diyetisyenle iletişim kurmanız büyük önem taşır.

Dyt. Sultan Begüm Arslan

Kaynak

• Prajwal Dhakal et al.Diet and Nutritional Supplementation in Patients With Cancer: Is More Necessarily Better?. JCO Oncol Pract 20, 311-313(2024). DOI:10.1200/OP.23.00746